1957 Questionnaire response by Owen Hughes

Description

Responses to a 1957 questionnaire created by the Welsh Folk Museum and distributed by Anglesey Rural Community Council, and completed by Owen Hughes, Anglesey, on the subject area of 'a typical work day in years gone by'.

---

Transcription

[MS 347_0001 ]

Beth oedd amser codi arferol?

5.30. Yr hwsmon yn gyfrifol am alw pawb

A godai pawb yr un amser?

Na wnai, teulu’r ty yn ddiweddarach

A wneid unrhyw waith cyn brecwast?

Porthi’r gwartheg a’r ceffylau

Pa bryd oedd amser brecwast? 

7 o’r gloch

Beth a fwyteid i frecwast?

Bara, llaeth neu brwas bara ceirch, a phaned o de a bara menyn

A fyddai pawb yn cael yr un bwyd?

Na fyddai, byddai’r teulu ar wahan

A oedd hi’n arferiad i gadw dyletswydd?

Oedd mewn rhai ffermydd

Pa bryd yn ystod y dydd y cedwid dyletswydd?

Yn y bore rhan amlaf- ganol dydd gan eraill (os byddai’r meistr yn methu codi)

Pwy fyddai’n cymryd rhan?

Y meistr

A gymerai pawb ran yn ei dro?

rhan amlaf a gweision hefyd os byddent o’r un tueddiadau. Cychwynodd aml weddïau cyhoeddus fel byw ar yr aelwyd

A oedd hi’n arferiad i gymryd bwyd rhwng brecwast a chinio?

Nac oedd

Os felly, pa fwyd?

-

Beth oedd enw’r pryd?

-

Ym mh’le y bwyteid ef?

-

A oedd amser arbennig i’r pryd hwn?

-

Am faint o’r gloch yr oedd cinio, fel arfer?

12 o’r gloch

A fyddai pawb yn cael yr un bwyd?

Na fyddai y teulu ar wahan i gwasanaethyddion

Beth oedd y bwyd cyffredin amser cinio?

Tatw [trwy i crwyn] tatw llaeth tatw menyn. Tatw a chig buwch ac hefyd biff mewn rhai mannau

A fyddai pawb yn bwyta yn yr un lle?

Na fyddent

A oedd enw arall ar ginio?

Pnawnfwyd

 

 

[MS 347_0002]

A fyddech chwi’n bwyta cinio yn y caeau o gwbl?

Na fyddem

Os felly, a oedd y bwyd yn wahanol?

-

Sut oedd galw’r dynion o’r caeau i’r ty i gael eu cinio?

Chwythu cragen a rhwll ynddi, yn ddiweddarach cloch neu ffliwt

Am faint o’r gloch yr oedd pryd y prynhawn?

O 4 i chwech o’r gloch

Beth oedd yr enw, neu’r enwau, arno?

Cnwsfwyd

Beth a fwyteid?

Yn yr haf, llaeth oer a bara menyn, te a bara menyn hefyd. Bwyteid bara haidd yn arferol ond ceid bara gwyn i de y Sul. Anfynych iawn y ceid teisen.

Ym mh’le y bwyteid y pryd bwyd hwn?

Yn y caeau gyda’r gwaith os byddai’r tywydd yn caniatau. [Er] engraifft teneuo [ywdeno] cynhaeaf yd a gwau [ac] amser codi tatws

Am faint o’r gloch yr oedd pryd gyda’r nos?

Rhwng 7 ac 8 o’r gloch wedi gorffen swperu’r anifeiliaid

Beth oedd yr enw (neu’r enwau) arno?

Swper

Beth a fwyteid iddo?

Uwd blawd ceirch, fel rheol a dogon o lefrith

Pwy fyddai yno? (Y gweision er enghraifft?)

Y gweision yn unig

Sut y byddai’r gwaith beunyddiol yn ffitio i mewn?

Yr oedd digon o ddwylo ar gyfer y gwaith a phawb a’i waith wedi ei drefnu iddo o’r gwas bach i fyny

Pa amser a wneid y godro?

Tua 6 o’r gloch- a [unobwynion] ar gwas bach oedd y gyfrifol

* A fyddid yn dyrnu â ffust?

Byddid. [Iarawai] ambell un anghelfydd ei ben â’r ffust

Pa amser ar y dydd y byddai’r gwragedd yn ymweld â’u cymdogion?

Rhwng 3 a 4 o’r gloch, erbyn te (chwilboeth a stori-chwedl am hen wag a [adwaeneuta])

·       A beth am y dynion?

Cent hwy i ymweld gyda’r nos

Beth oedd yr enw yn eich ardal am fynd i alw ar bobl fel hyn? (Yn rhai ardaloedd defnyddir y geiriau ‘cerdded tai’ neu ‘cymowta’, er enghraifft)

Cerdded tai

Sut yr oedd pobl yn eu difyrru eu hunain gyda’r nos yn eu cartrefi?

Y merched yn nyddu, a gweu, a gwnio, yr oedd [cwrllio] yn gelf yr adeg hon. Byddai dynion yn trwsio sgidia’r teulu, gwneud ffyw- ac ambell i hen lyfr bryf yn darllen. Adrodd straeon [gwcheslol] megis cwffio, neidio te

+ Am faint o’r gloch yr eid i’r gwely?

Amrywiol iawn

A wneid unrhyw waith gyda’r nos ar yr aelwyd?

Tylinio’r toes erbyn pobi drannaeth, plices taliog, gwneud y bara llaeth

A oedd bwyd gwahanol yn y gaeaf a’r hâf?

Dim llawer o wahaniaeth- ond ceid [lobs] caws yn y gaeaf

 

 

[MS 347_0003]

Beth oedd enwau’r gwahanol ystafelloedd ty yn eich ardal?

Briws, cegin, parlwr, ty llaeth, selar

A oedd bwyd arbennig amser cneifio neu ddyrnu, neu yn ystod cynhaeaf?

Ceid tatw yn y poplis- a phwdin plwm yn y chwaneg. Tra y ceid mwy o de yn ystod y cynhaeaf

Beth oedd enwau’r gwahanol fathau o weision a morynion (er enghraifft, ‘hwsmon’ gwas mawr, gwas bach)?

Gwas bach, 3ydd certmon, 2 gertmon, a phen certmon (os byddai [lau] gwedd) Hwsmon a phorthwr a dyn caled (ei waith oedd cau ac agor ffosydd) hefyd morwyn dynion a morwyn y gegin

Beth oedd enwau’r tai allan arferol yn eich ardal?

Ysgubor, beudy, cytiau moch, cwt ieir, cwt [llora] cwt [borlai] cwt golchi

Unrhyw wybodaeth neu atgofion arall o’ch eiddo ar arferion eich ardal?

Yr oedd llawer iawn o arferion da yn ffynnu yn fy ardal megis Penny neu dingo, lle y caffai’r ieuanc fwynhau a datblygu ei dalent. Ai llawer o’r [llanelau] a merched i’r Seiat a Cyfarfod Gweddi- a llawer i’r dafarn hefyd i dreulio’i hamser am [hamau] prin. Yn y pentre yr oedd ty bwyta, lle y darperid buns, bara peilliad, penwaig picl a ginger beer ar gyfer y boys. Hen ferch neu wraig weddw fyddai yn cadw’r busnes bach hwn, fel rheol.

 

 

[MS 347_0004]

 

*   Yr oedd hen wr o’r enw Gwen Rolant yn ardal Ceirchiog na wnai ddim ond dyrnu â ffust. Yr oedd yn bregethwr cynorthwyol, a bu yn pregethu yn Lerpwl draen er mai Cymro uniaith ydoedd

·       Yr oedd hyn yn arferiad da iawn mewn llawer lle. Ai y rhai gwell atynt o gwmpas- ac os gwelent angen yr oeddynt yn [bur] barod i estyn cymorth.

+ Amrywiol iawn oedd amser gwely . Byddai’r [llancean] yn mynd allan i streicio- byddant hefyd yn ymgynyll yn y felin lle y byddai’r gwaith yn mynd ymlaen drwy’r nos ar amserau arbennig, byddai neb yn [?] pryd yr [anf] i orffwys

Gynhyrchodd y cyfnod hwn lawer iawn o gymeriadau gwych sydd a’u dylanwad yn aros. Diwylliant beiblaidd oedd diwylliant cefn gwlad, ar capel ar llan oedd canolbwynt bywyd cymdeithasol yr ardal.